Stefna Dögunar í húsnæðismálum.

Mikilvægt er að huga að grundvallarskilgreiningu á réttindum almennings að því er varðar möguleika til að njóta heimilis með sinni fjölskyldu og þess skjóls sem slíkt veitir. „Réttur til húsnæðisöryggis“ kynni því að eiga heima í grundvallarlögum íslenska lýðveldisins. Þannig yrði virk meðvitund um slíkan rétt undirstaða að ákveðnari kröfum á stjórnvöld á hverjum tíma til að beita skilvirkum tækjum til að veita öllum almenningi aðstöðu til að njóta slíkra gæða – án þess að taka á sig áhættu og greiðslubyrðar til langtíma, umfram getu og vilja.

Hlutverk ríkisins

Hlutverk ríkisins og opinberra aðila er að beita íhlutandi frumkvæði og eftirliti til að auðvelda fjármögnun og lágmarka húsnæðiskostnað almennings með samhæfðum aðgerðum. Það hlutverk rækir löggjafinn í gegnum almenn og sértæk lög um húsnæðismál og neytendamiðuð lög um lánaskilmála og gagnkvæma ábyrgð aðila í viðskiptum.

Þörf er á virkum húsaleigumarkaði sem starfar til langs tíma á Íslandi líkt og á hinum Norðurlöndunum. Með því að beina stuðningi að, og auka framboð á, leigu-, kaupleigu- og búseturéttarhúsnæði og stýra fjármögnun í farveg hjá opinberum íbúðalánasjóði án hagnaðarsjónarmiða (e. low-profit) – verða til forsendur til að jafna sveiflur á húsnæðismarkaði og koma í veg fyrir verðbólumyndun og þá um leið hrun í framhaldinu. Lagabreytingar um Íbúðalánasjóð frá 2012 þar sem félög sem starfa í almannaþágu fá forgang um fjármögnun frá sjóðnum – en verktakar og fjárfestar eiga ekki aðgang að slíkri fjármögnun með ríkisábyrgð – eru örlítið skref í jákvæða átt.

Séreignarstefna

Séreignarstefnan hér á landi hefur undanfarna áratugi verið samkomulag ráðandi afla. Gengið hefur verið útfrá því að allir kaupi íbúð, líka sá hluti launafólks sem ræður ekki við íbúðakaup á því verðlagi og með þeim okurvaxtakjörum sem verðtryggingin leiðir af sér. Vitað er að fyrir hrun lenti nær þriðjungur íbúðakaupenda í erfiðleikum með húsnæðislán og enduðu í vítahring sem ekki var hægt að losna úr. Árið 2008 var 90% af íbúðarhúsnæði á Íslandi skráð sem séreign en það er með því mesta sem gerðist í heiminum. Gögn benda til þess að fjármagnskreppur komi yfirleitt hvað harðast niður í löndum þar sem mest er um séreign á íbúðarhúsnæði.

Húsnæðissamvinnufélög og fjármögnun íbúðarhúsnæðis á kostnaðarverði og án hagnaðarkröfu

Stóraukið framboð af leiguíbúðum og búseturéttaríbúðum í húsnæðissamvinnufélögum gæti orðið langskilvirkasta leiðin til að veita „markaðsaðhald/samkeppni“ og draga með því úr sveiflum á húsnæðismarkaði og ósjálfbærri „hagnaðarkröfu“ fjárfesta og spákaupmanna á íbúðamarkaðinum.

Dögun vill stíga markmiðsbundin skref til að breyta húsnæðismarkaðinum yfir í að húsnæðisfélög almennings (e. not for profit) og að almennur leigumarkaður nái 25-30% hlutdeild innan 10-15 ára. Dögun vill eiga frumkvæði að því að kalla neytendur, hagsmunaaðila og stjórnmálaöfl til samstarfs í því skyni að teikna upp markviss skref næstu 3ja til 5 ára – og efla víðtæka samstöðu um að nálgast slíkt markmið.

Til bráðabirgða leggur Dögun áherslu á að strax verði gripið til úrræða og svokölluðum „fullnustueignum“ verði beint í rekstur til húsnæðissamvinnufélaga eða sjálfseignarfélaga (húsnæðisfélaga sveitarfélaganna). Þar sem unnt verður að skilyrða ráðstöfun eignanna við búseturétt, eða með gagnkvæmum kauprétti/kaupskyldu fyrri eigenda annars vegar og rekstrarfélags hins vegar, ef eftirspurn og áhugi er fyrir hendi.

Dögun leggst gegn hugmyndum um að fjármálafyrirtækin (lífeyrissjóðir, bankar og Íbúðalánasjóður) stofni fasteignafélög til að koma tímabundið inn á leigumarkaðinn sem arðsemisfjárfestar, þar sem slíkt vinnur gegn markmiðum um að styrkja og efla leigumarkaðinn til framtíðar og gæti beinlínis skapað nýja tegund af fasteignabólu með tilheyrandi verðsveiflum, hruni og hörmungum fyrir almenning.

• Dögun vill að sett verði ný lög um húsnæðismál (húsnæðislöggjöfin endurnýjuð) með það markmið að styrkja réttarstöðu neytenda. Í slíkri löggjöf þarf að takmarka heimildir lánveitenda til að ganga að öðrum eignum lántakenda (lyklafrumvarp) en veðandlagi og banna verðtryggingu fasteignalána. Mikilvægt er að settur verði takmarkandi rammi um heimildir banka til vaxtabreytinga/breytinga á lánaskilmálum veðlána. Jafnframt þarf að banna uppgreiðslugjöld á húsnæðislán, leggja stimpilgjöld af og allar samkeppnishindranir gagnvart endurfjármögnun lána og flutningi milli banka.
• Dögun vill að strax verði staðið við fyrirheit um að 90% lánsheimildir verði virkjaðar að nýju fyrir húsnæðissamvinnufélög/sjálfseignarfélög í samræmi við þær lagabreytingar sem samþykktar voru í júní 2012.
• Dögun vill að möguleiki verði að lána fyrir búseturéttarhlut til fyrstu kaupenda eignalítils fólks – á sérstökum kjörum og með eðlilegum skilyrðum og undir eftirliti. Dögun vill að húsnæðissamvinnufélög fái heimildir til að reka leiguíbúðir jöfnum höndum og að Íbúðalánasjóði verði gert kleift að fjármagna slíkar íbúðir upp í 100% – með samstarfi við sveitarfélög (sjá húsnæðisstefnu Reykjavíkurborgar).
• Dögun vill að öllum fjármögnunarstuðningi við leigumarkað/búseturéttarmarkaðinn verði stýrt til húsnæðissamvinnufélaga/sjálfseignarfélaga eða opinberra húsnæðisfélaga sem ekki eru hagnaðardrifin.
• Dögun styður þá hugmynd að húsnæðisbætur komi í stað núverandi vaxtabóta og húsaleigubóta, en leggur áherslu á að til skemmri tíma verði ekki dregið úr stuðningi við þá sem bera mikinn húsnæðiskostnað – og því aðeins að hagkvæmari úrræði standi ungum fjölskyldum þá til boða. Dögun telur mikilvægt að um leið og markmið um lækkun fjármagnskostnaðar vegna íbúðakaupa næst verði almennar húsnæðisbætur úr ríkissjóði lagðar af. Þar með yrði niðurgreiðslum ríkissjóðs á okurvöxtum til fjármagnseigenda hætt.

Samþykkt samhljóða á landsfundi 16. mars 2013

„Ekkert í boði sem ég ræð við“